Fatımîler Döneminde İsmailî Terimlerin Arap Şiirindeki Yeri

Özet

ÖZ: Şiir ve edebiyatın diğer ilmi disiplinler gibi her toplumda mutlaka ilgilileri olmuştur. Arap dili ve edebiyatı, İslamiyet öncesi ve sonrası dönemlerde sayısız şair ve edip ile şiir, gazel, kaside gibi edebi türlerde her zaman ön planda olmuştur. Fâtımîler döneminde ilim, bilim ve şiir ile uğraşan insanların devlet eliyle korunması ve maaşa bağlanılması ile pek çok kişinin bu alanlara yönelmesine sebep olmuştur.  Fâtımîlerde edebiyat ve özellikle şiir, devletin resmî ideolojisini teşkil eden Şiî-İsmâilî düşünce çerçevesinde şekillenmiş ve bu düşüncenin etkisiyle yeni anlam boyutları kazanmıştır. Bu dönemin şairleri, geleneksel dinî kavramları sadece zâhirî anlamlarıyla değil, aynı zamanda İsmâilîliğe özgü bâtınî yorumlarla ele almışlardır. Velayet, nur, oruç, namaz, hac, hüccetullah, yedullah ve vechullah gibi terimler, dönemin şiirinde sıradan kullanımından ayrılarak imam merkezli bir teolojik göndergeler ağı içerisinde yeniden yorumlanmıştır. Söz konusu terimler, imamın ilahî otoritesini, mânevî rehberliğini ve kozmik konumunu vurgulayan sembolik motiflere dönüşmüştür. Bu yönüyle şiir, İsmâilî propagandanın önemli bir ifade alanı hâline gelmiş; halifeler, imamların yeryüzündeki temsilcileri olarak yüceltilmiş ve şiirler onlara yönelik medih üslûbu içerisinde şekillenmiştir. Bu makalede, Fâtımî dönemi şiirinde İsmâilî terminolojinin kullanım biçimleri incelenmekte; terimlerin söz konusu şiirsel bağlamda nasıl anlam genişlemesine uğradığı örnek metinler üzerinden analiz edilmektedir. Böylece dönemin şiirinin, sadece estetik bir ürün değil, aynı zamanda mezhebî düşüncenin taşıyıcısı olan ideolojik bir söylem alanı olduğu ortaya konulmaktadır.