İbn Cinni İhtimaliyyet Kavramı Işığında Tekrar Üslubu An Evaluation of the Repetition Style from Ibn Jinni's Perspective in the Context of Probability

Abstract

Bireyin ve toplumun temelini oluşturan Dil bilgi, düşünce ve duyguların aktarılmasını sağlayan, toplumun kimliği niteliğindeki kültür ve değerleri kuşaktan kuşağa taşımasının yanında düşüncelerin oluşması ve gelişmesini sağlayan, anlatmayı ve anlaşılmayı mümkün kılan iletişim aracıdır. Dili oluşturan kavramlar veya ifadeler aynı olsa da kullanıldığı bağlamına göre açığa vurulmak istenen ya da verilmek istenen mesaj farklılık gösterebilmektedir. İbn Cinni kıraat, belagat, tefsir ve dil felsefesi alanında yaptığı çalışmalarla dili sadece kaideler açısından değil yapı, anlam ve zihinde işleyişi hakkında da kayda değer önemli görüşler ortaya atmıştır. Arap dilinin teorik ve felsefi temellerini incelediği El Hasais eserinde dilin anlam yapısını, felsefi temellerini ve ihtimaliyetle delalet arasındaki ilişkisi üzerinde durmuştur. Lafız ve anlam arasındaki ilişkiyi kuramsal düzeyde, dilsel düşüncenin mantığını işlemiştir. Onun belagata kazandırdığı en önemli kavram lafzın delalet ettiği birden çok anlam taşıyabilmesinin ifade edildiği ihtimaliyet kavramı olmuştur. İhtimaliyet,  sözlükteki anlam karşılığıyla sınırlı kalmayıp niyet, bağlam ve kullanıma göre birçok anlamı ihtiva edebilmesidir. Yani anlatılmak istenen düşünce gramer yapısıyla farklı birçok yoruma açık olması, kıraat farklılıklarının mana katmanları oluşturması lafız ve anlam arasında her zaman bire bir anlam karşılığının olmaması ihtimaliyetin özelliklerindendir. Dil ihtimaliyetle tek bir anlamı sunmakla kalmayıp ihtimaliyet çerçevesinde anlamı genişletme alanı oluşturur. Dil hakkındaki görüşleri Klasik dili, dil felsefesine taşıyan özgün bakış açısıdır. İbn Cinni tekrar üslubunu aynı lafzın yinelenmesi değil anlam üretiminin aktifleştirilmesi şeklinde değerlendirir. Tekrarın farklı bağlamlarda yeni anlamlar ifade etmesi ihtimaliyet ilkesiyle anlatımı zenginleştiren bir yöntem haline gelir. Bu Arapçanın derinliğinin ve zenginliğinin temel unsurlarından olmakla birlikte çok anlamlılığa imkan tanıyan bir sistemdir. İbn Cinni Kur’an-ı Kerimde de tekrarların farklı anlam ihtimallerini doğurması kuranı kerimin icazî oluşunun delili şeklinde değerlendirmektedir. Kur’an-ı Kerimdeki  bu hikmetli tekrarlar ihtimaliyet kavramının bir yansımasıdır.